Op pad rond Gasselte

Net als op veel andere plekken in Drenthe zijn hier door plaggenwinning, overmatige begrazing door schapen én het delven van keien in de 18e en 19e eeuw veel planten verdwenen. De wind kreeg hierdoor vat op het onderliggende zand. Zo ontstonden de karakteristieke zandduinen die hier nog duidelijk zichtbaar zijn. Er groeien nu drie soorten heide: dop-, kraai- en struikheide. Ook staan er bijzondere planten zoals de bochtige smele en er staan enkele jeneverbesstruiken. Het vlakke gedeelte herinnert aan de oude akker, die vroeger als landbouwgrond in gebruik was. 

Vanaf deze plek kun je het Drouwenerzand zien, nu een prachtig natuurgebied, maar vroeger waren ze er niet zo blij mee. Al dat stuivende zand… Inwoners van Drouwen noemden het gebied het Gasselterzand, terwijl de inwoners van de gemeente Gasselte spraken over het Drouwenerzand. Geen van beide dorpen vond de zandvlakte, in die tijd, een aantrekkelijk gebied. 

Het vastleggen van de grens tussen de gemeenten bleek ook niet makkelijk. Het gebied moest met de hand worden ingemeten en niemand wilde het stuivende zand. Pas in 1819 werd de gemeentegrens tussen Gasselte en Borger over het Drouwenerzand definitief vastgelegd.  Ook  De Drie Podagristen  die in 1843 over het Drouwenerzand trokken beschreven het als ‘een dorre en doodse zandzee, een vervloekt gebied’. 

Tot het begin van de 20e eeuw werd de weg tussen Gasselte en Drouwen regelmatig bedolven onder het stuifzand en was dan nauwelijks begaanbaar. Door het aanplanten van bomen kreeg men het stuivende zand onder controle. De laatste jaren zijn er verschillende bomen tussen het Drouwenerzand en de Gasselterheide verwijderd om de gebieden beter met elkaar te verbinden.

Dit gebied is een belangrijk broedgebied voor de boomleeuwerik, roodborsttapuit en nachtzwaluw. De klapekster is een vast wintergast en één van de laatste actieve stuifzandgebieden van Nederland. 

Nachtzwaluw herkennen?  KLIK HIER . Klapekster herkennen?  KLIK HIER .

Overstaproutes Je kunt hier overstappen op de  wandelroute Drouwenerzand  (5 km) - punt 7 in de route. En op de  wandelroute Drouwenerzand-De Branden  (7 km) – punt 3 in de route.

In de omgeving van Gasselte wordt drinkwater gewonnen. Het  waterwingebied  ligt midden op de Hondsrug en is 67 ha groot. Het bestaat uit een gevarieerd landschap met bos, heide en natuurlijke hooilanden.  Uit de bronnen in dit gebied pompt  WMD  jaarlijks zo’n 2 miljard liter grondwater omhoog. Het water wordt gezuiverd in het pompstation van Gasselte. Dit drinkwater wordt vervolgens gedistribueerd naar Gasselte, Gieten, Borger en omgeving.  Het midden van het waterwingebied bestaat uit een droog en een vochtig heideveld. In het vochtige stuk treffen we de grootste populaties valkruid (Arnica Montana) en  muizenoortje  van Noord-Nederland. In het droge stuk vind je een combinatie van kraai- en struikheide waar de heikikker zich helemaal thuis voelt.

Een deel van de Sodemorseweg is nog bestraat met oude zwerfkeien, aan weerszijde staan eiken zoals op veel plaatsen in Drenthe het geval is. Achter de ijsbaan ligt een houtwal met beuken, struiken en kruidenlaag. Zo’n houtwal biedt voedsel en onderdak aan vogels, zoogdieren, vlinders en insecten. 

Door de filterende werking van de bodem heeft het grondwater een goede en constante kwaliteit. Daarom kan volstaan worden met een eenvoudige zuivering waarbij alleen ijzer uit het water wordt gehaald. Met beluchting en zandfilters wordt het ijzer aan het water onttrokken en het spoelwater dat daarbij gebruikt wordt komt terecht in deze spoelvijvers. In de vijvers kan het ijzerhoudende slib, dat een roestachtige oranje kleur heeft, bezinken. Na verloop van tijd wordt het afgevoerd en onder andere gebruikt in de baksteenindustrie. De twee vijvers worden om de beurt gebruikt.

Kamp Dobbendal was een kamp van de Nederlandsche Arbeidsdienst. Het doel was jonge mannen op de te voeden in de Nationaal Socialistische geest. De Arbeidsdienst werd op 23 mei 1941 door nazipoliticus Seyss-Inquart ingesteld. Kamp Dobbendal werd op 7 juli 1942 in gebruik genomen. Het werd parkachtig aangelegd en daarna verrezen de houten barakken. In Drenthe waren in totaal 10 arbeidskampen, waaronder een kamp in Drouwen. Voor het uitgraven van de zitkuil voor het kaderpersoneel moest veel grond worden uitgegraven. De vrij gegraven grond werd op één grote hoop bijeen gebracht. Toen het karwei was geklaard gaven de arbeidsmannen deze berg de veelzeggende naam "Beulsberg". De zitkuil achter deze berg is nu nog zichtbaar. In juni 1944 werd het kamp afgebroken. Veel hout verdween voortijdig en men kon het terugvinden in allerlei bouwsels in en rond Gasselte.

Na de oorlog was het aanvankelijke plan er een kampeerterrein van te maken. Dat ging uiteindelijk niet door. De beheerderswoning was al wel gebouwd, op de fundamenten van een voormalige barak (het witte huisje). Vanaf 1951 is het terrein in het bezit van de WMD.

De route loopt hier dwars door een prachtig kruidenrijk grasland. Het grasland wordt een á twee keer per jaar gemaaid en het maaisel wordt afgevoerd om de bodem te verschralen. Zo ontstaat er een kruidenrijk grasland met een rijke flora. 

Inmiddels bloeien hier gevlekte orchis, knoopkruid, zandblauwtje, grasklokje, ratelaar, ogentroost, wilde peen, zwarte toorts, Jacobskruiskruid en zeepkruid. Het wandelpad loopt even parallel aan de provinciale weg N34. Deze weg heet sinds 2018 de ‘Hunebed Highway’, een verwijzing naar de vele hunebedden die vlakbij deze weg liggen. Maar liefst 47 van de 52 Drentse hunebedden. 

Het dorp Gasselte heeft altijd uit twee delen bestaan: het Grotenend (ten noordoosten van de kerk) en het Lutkenend (ten westen van de kerk). In het Grotenend, te zien bij punt 14, waren de grotere boerderijen van de invloedrijke families gesitueerd en in het Lutkenend woonden de keuterboeren en ambachtslieden (Lutke betekent klein). De kerk lag letterlijk in het midden. Rondom Gasselte zijn sporen van mensen gevonden die hier leefden in de oude steentijd. Dit waren geen mensen met een vaste woonplaats, het waren jagers-verzamelaars die rondtrokken. Ook van de hunebedbouwers, de eerste boeren, zijn verschillende mooie voorwerpen gevonden. In 1877 zijn er in de omgeving van de kerk kralensnoeren en een armband gevonden. Hieruit is opgemaakt dat ze bij een nederzetting uit de 6 ^e  of 7 ^e  eeuw hoorden. 

De pastorie was het huis van de dominee en stond vaak naast de kerk. Net als bijna alle andere gebouwen in het dorp was het oorspronkelijk een boerderij. Deze boerderij had een groot stuk land op de es, de dominees kampen, waar we net omheen zijn gelopen. De pastorie was in de Tweede Wereldoorlog gevorderd door de NSKK, verbindingstroepen van Nederlanders ten dienste van de Duitsers, onder leiding van een Duitse kapitein. Aan het einde van de oorlog, op 7 en 8 april 1945 landden Franse parachutisten in de omgeving van Gasselte. Er is hier toen flink gevochten. De parachutisten veroverden de pastorie. Hierbij kwam de Franse korporaal Fernand Begue om het leven. 

De parachutisten trokken zich met hun gesneuvelde korporaal en de gevangengenomen NSKKers terug in de bossen. Inwoners van Gasselte plunderden in de tussentijd de pastorie, haalden eten en andere spullen uit de woning. Duitse troepen keerden terug in Gasselte en namen weer bezit van het geplunderde hoofdkwartier. Alle mannen van Gasselte werden door hen gevangen genomen en opgesloten in het witte kerkje. De Duitsers dreigden de kerk op te blazen als de plunderaars zich niet meldden. Door tussenkomst van de NSB burgemeester van Gasselte kon een ramp worden afgewend. Uiteindelijk werden zestien mannen afgevoerd naar Assen. Doordat de geallieerde troepen snel oprukten, kwamen de gevangenen ook heelhuids terug in het dorp. Als je goed kijkt naar de pastorie kan je de kogelgaten in het gebouw nog zien.

Voor de gesneuvelde para Fernand Beque werd een gedenkteken opgericht bij de ingang naar de pastorie.

Langs de Kerkstraat staat een standbeeld van Wemeltje Kruit. Wemeltje was een koopvrouw en een markant dorpsfiguur in Gasselte. Met haar koopwaar trok ze langs de huizen. Het standbeeld toont haar in karakteristieke houding met haar fiets.

Wemeltje werd in september 1887 geboren in Gasselte. Ze groeide op in een arm arbeidersgezin. Toen ze jong was, werkte ze bij de boeren als landarbeidster of als hulp in de huishouding. Wemeltje trouwde met een huisschilder, Kornelis Borcheld. Zij gingen in een woonwagen wonen op het terrein waar nu de ijsbaan ligt. Helaas was Kornelis regelmatig ziek. Ze kregen een zoon, die ze Douwe noemden. De zus van Wemeltje, die tussen Eext en Annen woonde, voedde het jongetje op.

Wemeltje werkte zelf hard, want ze wilde niet afhankelijk zijn van financiële steun. Ze begon haar eigen handel en ging als koopvrouw met een transportfiets met een grote koffer erop langs de deuren in Gasselte, Gieten en Borger. Ze verkocht van alles, ook kalenders en De Enkhuizer Almanak. Zo verdiende ze de kost voor haar man en zoontje.

De kerk staat op het hoogste punt in de omgeving, bovenop de es en wordt voor het eerst vermeld in oude geschriften uit 1328. In het begin had de kerk nog geen toren, die kwam pas in 1787. Naast de kerk stond oorspronkelijk de klokkenstoel waar de klok in hing. Later verhuisde de klok naar de toren. De klok is in 1603 vervaardigd.  Ook het kerkhof is een bezoekje waard, het is één van de grootsten in de regio. Er staan meer dan 100 zerken. Vermoed wordt dat er al vanaf ca. 800 begraven werd. Blijf hier wel netjes op het grindpad lopen. 

Het oorspronkelijke dorp lag iets verder naar het westen, maar doordat huizen steeds opnieuw gebouwd moesten worden is het dorp steeds verder richting het oosten verplaatst. Dit gebeurde totdat er stenen huizen gebouwd werden. Deze huizen vergingen veel minder snel dan de houten huizen. 

Gasselte is van oorsprong een typisch Drents esdorp: het dorp op de hoger gelegen zandgronden met een aaneengesloten complex van bouwland aan de rand - de essen. Hier zie je de oude essen in het glooiende landschap van de Hondsrug. De top van de Hondsrug bij Gasselte varieert tussen 19 en 20 meter boven NAP. 

Overstaproute Na de rotonde kan je hier overstappen op de  wandelroute Hamerlanden  (6 km) – punt 4 in de route.

Op deze plek liep vroeger de spoorlijn van Assen naar Stadskanaal. Het was één van de spoorlijntjes die de  Noord Ooster Locaal Spoorweg-Maatschappij  een eeuw geleden in Drenthe exploiteerde. In 1903 begon de NOLS met de aanleg van de spoorlijn die vlak voor de Hunze samenkwam met de spoorlijn Emmen-Stadskanaal. Twee jaar later was de lijn Assen-Stadskanaal een feit. Voortaan was je in 55 minuten met de trein van Assen in Stadskanaal. 

Op de plaats waar vroeger de halte Gasselte van de NOLS stond, staat nu een houten gebouwtje dat je als picknickbank kunt gebruiken. Het oude stationnetje werd in 1969 afgebroken.

Het dorp Kostvlies is halverwege de negentiende eeuw ontstaan als randveenontginning tussen de Hondsrug en het Hunzedal. De eerste bewoners waren eekschillers uit de omgeving van Elburg. Elk voorjaar kwamen Gelderse eekschillers om er eikenboompjes te kappen. Daarvoor betaalden ze de boeren die eigenaar van deze hakhoutbosjes waren.

De eekschillers hadden alleen belangstelling voor de eikenbast waarvan looistof gemaakt werd voor de leerlooierijen. Het hout dat overbleef, verkochten ze meestal meteen weer als brandhout. In de twintigste eeuw schakelde de leerindustrie over op chemische looistoffen.

Rond 1850 namen de eekschillersfamilies Van ‘t Hof en Dokter afscheid van hun trekkende bestaan. Ze vestigden zich op een plek die van oudsher Kostvlies genoemd werd, om een eigen boerenbedrijfje te beginnen. De naam Kostvlies herinnert aan het feit dat het land hier slechts met de grootste mogelijke moeite kon worden ontgonnen, zoiets als ‘kostte vlees’… De eekschillers kwamen uit een strengchristelijke streek op de Veluwe en ze bouwden in Kostvlies een eigen kerkje. Hun ‘lokaoltie’ is allang verdwenen net als het eigen schooltje dat het dorp tussen 1930 en 1975 bezat.

Eeuwen geleden was het Hunzedal onderdeel van een uitgestrekt en ontoegankelijk veengebied. Pas in de Middeleeuwen begon de mens de toegankelijke delen te benutten als hooiland. Halverwege de 18e eeuw kwam de grootschalige vervening op gang. In de 20e eeuw werd het dal omgevormd tot een optimaal ingericht agrarisch landschap met een rechtgetrokken beek.

In 1995 presenteerden Het Drentse Landschap, Het Groninger Landschap en het Wereld Natuur Fonds een gezamenlijke natuurontwikkelingsvisie voor het stroomgebied van de Hunze. Dit heeft geleid tot uitvoering van natuurontwikkelingsprojecten op diverse plekken langs de Hunze. Stapsgewijs ontwikkelt de Hunze zich hierbij weer tot een vrij kronkelende beek ingebed in een natuurrijk, voor mens plant en dier aantrekkelijk landschap.