Op pad rond Gasselte

Wandelroute 9 km

Tijdens deze wandeling maak je kennis met Gasselte en verschillende aspecten uit de geschiedenis van het dorp en de omgeving. We maken sprongetjes door de tijd om je de meest bijzondere plekken te laten zien. 

Informatie

  • Startpunt: Dorpshuis De Trefkoel, Achter de Brinken 6e, 9462 RH Gasselte
  •  Routebeschrijving via Google maps 
  • Parkeren kan gratis achter het Dorpshuis (hier is een oplaadpunt voor elektrische auto's)
  • Lengte route: 9 km
  • GPS-startpunt: 52°58'13.8"N 6°47'36.4"E
  • Goed begaanbaar in alle jaargetijden
  • Honden zijn aangelijnd toegestaan
  • Onderweg kun je van route veranderen met Overstaproute, aangeduid met een rode O in de kaart.
  • De route kan alleen online gelopen worden. Zorg voor een volle accu en voldoende data.
  • Afkortingen:  LA linksaf, RA rechtsaf, RD rechtdoor, KP knooppunt.

Onderweg te zien

Gebruik de wandelkaarten en instructie bij de routepunten of gebruik de  GPS-wandelkaart  om precies te zien waar je loopt.

1. Schaapskooi

De schaapskooi is het thuis van de schaapskudde Gasselte. Met de kudde beheren de inwoners van Gasselte sinds 1983 de Gasselterheide. Dat doen ze als tegenprestatie want ooit wilde de gemeente het heidegebied verkopen om het te laten beheren. Nu doen de inwoners dit zelf met de kudde. De kudde bestaat uit Drentse heideschapen, het oudste schapenras van West-Europa. Drentse heideschapen kunnen zich goed redden op schrale heidegronden zoals de Gasselterheide. Ze eten het gras en de jonge boompjes en maken zo ruimte voor de heide.

Meer weten over deze schaapskudde?  KLIK HIER 

Drents heideschaap - foto: John Dekker

Overstaproute Tussen de punten 1 en 2 kan je overstappen op de  wandelroute Wemeltje Kruit (4 km) .

2. Gasselterheide

Net als op veel andere plekken in Drenthe zijn hier door plaggenwinning, overmatige begrazing door schapen én het delven van keien in de 18e en 19e eeuw veel planten verdwenen. De wind kreeg hierdoor vat op het onderliggende zand. Zo ontstonden de karakteristieke zandduinen die hier nog duidelijk zichtbaar zijn. Er groeien nu drie soorten heide: dop-, kraai- en struikheide. Ook staan er bijzondere planten zoals de bochtige smele en er staan enkele jeneverbesstruiken. Het vlakke gedeelte herinnert aan de oude akker, die vroeger als landbouwgrond in gebruik was. 

Jeneverbes - foto: Wies Vink

3. Drouwenerzand

Vanaf deze plek kun je het Drouwenerzand zien, nu een prachtig natuurgebied, maar vroeger waren ze er niet zo blij mee. Al dat stuivende zand… Inwoners van Drouwen noemden het gebied het Gasselterzand, terwijl de inwoners van de gemeente Gasselte spraken over het Drouwenerzand. Geen van beide dorpen vond de zandvlakte, in die tijd, een aantrekkelijk gebied. 

Het vastleggen van de grens tussen de gemeenten bleek ook niet makkelijk. Het gebied moest met de hand worden ingemeten en niemand wilde het stuivende zand. Pas in 1819 werd de gemeentegrens tussen Gasselte en Borger over het Drouwenerzand definitief vastgelegd.  Ook  De Drie Podagristen  die in 1843 over het Drouwenerzand trokken beschreven het als ‘een dorre en doodse zandzee, een vervloekt gebied’. 

Wandelroute Drouwenerzand

Tot het begin van de 20e eeuw werd de weg tussen Gasselte en Drouwen regelmatig bedolven onder het stuifzand en was dan nauwelijks begaanbaar. Door het aanplanten van bomen kreeg men het stuivende zand onder controle. De laatste jaren zijn er verschillende bomen tussen het Drouwenerzand en de Gasselterheide verwijderd om de gebieden beter met elkaar te verbinden.

Nachtzwaluw - foto: Henk van der Meulen

Dit gebied is een belangrijk broedgebied voor de boomleeuwerik, roodborsttapuit en nachtzwaluw. De klapekster is een vast wintergast en één van de laatste actieve stuifzandgebieden van Nederland. 

Nachtzwaluw herkennen?  KLIK HIER . Klapekster herkennen?  KLIK HIER .

Met de gids over het Drouwenerzand

Overstaproutes Je kunt hier overstappen op de  wandelroute Drouwenerzand  (5 km) - punt 7 in de route. En op de  wandelroute Drouwenerzand-De Branden  (7 km) – punt 3 in de route.

Wandelroute Drouwenerzand

4. Drinkwater

In de omgeving van Gasselte wordt drinkwater gewonnen. Het  waterwingebied  ligt midden op de Hondsrug en is 67 ha groot. Het bestaat uit een gevarieerd landschap met bos, heide en natuurlijke hooilanden.  Uit de bronnen in dit gebied pompt  WMD  jaarlijks zo’n 2 miljard liter grondwater omhoog. Het water wordt gezuiverd in het pompstation van Gasselte. Dit drinkwater wordt vervolgens gedistribueerd naar Gasselte, Gieten, Borger en omgeving.  Het midden van het waterwingebied bestaat uit een droog en een vochtig heideveld. In het vochtige stuk treffen we de grootste populaties valkruid (Arnica Montana) en  muizenoortje  van Noord-Nederland. In het droge stuk vind je een combinatie van kraai- en struikheide waar de heikikker zich helemaal thuis voelt.

Heikikker - foto: Edo van Uchelen

Een deel van de Sodemorseweg is nog bestraat met oude zwerfkeien, aan weerszijde staan eiken zoals op veel plaatsen in Drenthe het geval is. Achter de ijsbaan ligt een houtwal met beuken, struiken en kruidenlaag. Zo’n houtwal biedt voedsel en onderdak aan vogels, zoogdieren, vlinders en insecten. 

Gasselte

5. Spoelvijver

Door de filterende werking van de bodem heeft het grondwater een goede en constante kwaliteit. Daarom kan volstaan worden met een eenvoudige zuivering waarbij alleen ijzer uit het water wordt gehaald. Met beluchting en zandfilters wordt het ijzer aan het water onttrokken en het spoelwater dat daarbij gebruikt wordt komt terecht in deze spoelvijvers. In de vijvers kan het ijzerhoudende slib, dat een roestachtige oranje kleur heeft, bezinken. Na verloop van tijd wordt het afgevoerd en onder andere gebruikt in de baksteenindustrie. De twee vijvers worden om de beurt gebruikt.

Filmpje van WMD Drenthe over de spoelvijver.

6. Kamp Dobbendal

Kamp Dobbendal was een kamp van de Nederlandsche Arbeidsdienst. Het doel was jonge mannen op de te voeden in de Nationaal Socialistische geest. De Arbeidsdienst werd op 23 mei 1941 door nazipoliticus Seyss-Inquart ingesteld. Kamp Dobbendal werd op 7 juli 1942 in gebruik genomen. Het werd parkachtig aangelegd en daarna verrezen de houten barakken. In Drenthe waren in totaal 10 arbeidskampen, waaronder een kamp in Drouwen. Voor het uitgraven van de zitkuil voor het kaderpersoneel moest veel grond worden uitgegraven. De vrij gegraven grond werd op één grote hoop bijeen gebracht. Toen het karwei was geklaard gaven de arbeidsmannen deze berg de veelzeggende naam "Beulsberg". De zitkuil achter deze berg is nu nog zichtbaar. In juni 1944 werd het kamp afgebroken. Veel hout verdween voortijdig en men kon het terugvinden in allerlei bouwsels in en rond Gasselte.

Leden van de Nederlandsche Arbeidsdienst - Bron: Drents Archief

Na de oorlog was het aanvankelijke plan er een kampeerterrein van te maken. Dat ging uiteindelijk niet door. De beheerderswoning was al wel gebouwd, op de fundamenten van een voormalige barak (het witte huisje). Vanaf 1951 is het terrein in het bezit van de WMD.

Kamp Dobbendal

7. Hunebed Highway

De route loopt hier dwars door een prachtig kruidenrijk grasland. Het grasland wordt een á twee keer per jaar gemaaid en het maaisel wordt afgevoerd om de bodem te verschralen. Zo ontstaat er een kruidenrijk grasland met een rijke flora. 

Zwarte toorts - foto: Wies Vink

Inmiddels bloeien hier gevlekte orchis, knoopkruid, zandblauwtje, grasklokje, ratelaar, ogentroost, wilde peen, zwarte toorts, Jacobskruiskruid en zeepkruid. Het wandelpad loopt even parallel aan de provinciale weg N34. Deze weg heet sinds 2018 de ‘Hunebed Highway’, een verwijzing naar de vele hunebedden die vlakbij deze weg liggen. Maar liefst 47 van de 52 Drentse hunebedden. 

8. Lutkenend

Het dorp Gasselte heeft altijd uit twee delen bestaan: het Grotenend (ten noordoosten van de kerk) en het Lutkenend (ten westen van de kerk). In het Grotenend, te zien bij punt 14, waren de grotere boerderijen van de invloedrijke families gesitueerd en in het Lutkenend woonden de keuterboeren en ambachtslieden (Lutke betekent klein). De kerk lag letterlijk in het midden. Rondom Gasselte zijn sporen van mensen gevonden die hier leefden in de oude steentijd. Dit waren geen mensen met een vaste woonplaats, het waren jagers-verzamelaars die rondtrokken. Ook van de hunebedbouwers, de eerste boeren, zijn verschillende mooie voorwerpen gevonden. In 1877 zijn er in de omgeving van de kerk kralensnoeren en een armband gevonden. Hieruit is opgemaakt dat ze bij een nederzetting uit de 6 e  of 7 e  eeuw hoorden. 

Grotenend - Bron: Drents Archief

9. Pastorie en oorlogsmonument

De pastorie was het huis van de dominee en stond vaak naast de kerk. Net als bijna alle andere gebouwen in het dorp was het oorspronkelijk een boerderij. Deze boerderij had een groot stuk land op de es, de dominees kampen, waar we net omheen zijn gelopen. De pastorie was in de Tweede Wereldoorlog gevorderd door de NSKK, verbindingstroepen van Nederlanders ten dienste van de Duitsers, onder leiding van een Duitse kapitein. Aan het einde van de oorlog, op 7 en 8 april 1945 landden Franse parachutisten in de omgeving van Gasselte. Er is hier toen flink gevochten. De parachutisten veroverden de pastorie. Hierbij kwam de Franse korporaal Fernand Begue om het leven. 

De parachutisten trokken zich met hun gesneuvelde korporaal en de gevangengenomen NSKKers terug in de bossen. Inwoners van Gasselte plunderden in de tussentijd de pastorie, haalden eten en andere spullen uit de woning. Duitse troepen keerden terug in Gasselte en namen weer bezit van het geplunderde hoofdkwartier. Alle mannen van Gasselte werden door hen gevangen genomen en opgesloten in het witte kerkje. De Duitsers dreigden de kerk op te blazen als de plunderaars zich niet meldden. Door tussenkomst van de NSB burgemeester van Gasselte kon een ramp worden afgewend. Uiteindelijk werden zestien mannen afgevoerd naar Assen. Doordat de geallieerde troepen snel oprukten, kwamen de gevangenen ook heelhuids terug in het dorp. Als je goed kijkt naar de pastorie kan je de kogelgaten in het gebouw nog zien.

Monument Fenand Beque - Bron: stichting online verleden

Voor de gesneuvelde para Fernand Beque werd een gedenkteken opgericht bij de ingang naar de pastorie.

Liberation Route Europe - De pastorie onder vuur - Audiospot 602 (NL) by LRE Foundation

10. Wemeltje Kruit 

Langs de Kerkstraat staat een standbeeld van Wemeltje Kruit. Wemeltje was een koopvrouw en een markant dorpsfiguur in Gasselte. Met haar koopwaar trok ze langs de huizen. Het standbeeld toont haar in karakteristieke houding met haar fiets.

Wemeltje werd in september 1887 geboren in Gasselte. Ze groeide op in een arm arbeidersgezin. Toen ze jong was, werkte ze bij de boeren als landarbeidster of als hulp in de huishouding. Wemeltje trouwde met een huisschilder, Kornelis Borcheld. Zij gingen in een woonwagen wonen op het terrein waar nu de ijsbaan ligt. Helaas was Kornelis regelmatig ziek. Ze kregen een zoon, die ze Douwe noemden. De zus van Wemeltje, die tussen Eext en Annen woonde, voedde het jongetje op.

Standbeeld van Wemeltje Kruit

Wemeltje werkte zelf hard, want ze wilde niet afhankelijk zijn van financiële steun. Ze begon haar eigen handel en ging als koopvrouw met een transportfiets met een grote koffer erop langs de deuren in Gasselte, Gieten en Borger. Ze verkocht van alles, ook kalenders en De Enkhuizer Almanak. Zo verdiende ze de kost voor haar man en zoontje.

11. Witte Kerkje

De kerk staat op het hoogste punt in de omgeving, bovenop de es en wordt voor het eerst vermeld in oude geschriften uit 1328. In het begin had de kerk nog geen toren, die kwam pas in 1787. Naast de kerk stond oorspronkelijk de klokkenstoel waar de klok in hing. Later verhuisde de klok naar de toren. De klok is in 1603 vervaardigd.  Ook het kerkhof is een bezoekje waard, het is één van de grootsten in de regio. Er staan meer dan 100 zerken. Vermoed wordt dat er al vanaf ca. 800 begraven werd. Blijf hier wel netjes op het grindpad lopen. 

Het oorspronkelijke dorp lag iets verder naar het westen, maar doordat huizen steeds opnieuw gebouwd moesten worden is het dorp steeds verder richting het oosten verplaatst. Dit gebeurde totdat er stenen huizen gebouwd werden. Deze huizen vergingen veel minder snel dan de houten huizen. 

Het witte kerkje - bron: Historische Vereniging Gasselte

12. Es

Gasselte is van oorsprong een typisch Drents esdorp: het dorp op de hoger gelegen zandgronden met een aaneengesloten complex van bouwland aan de rand - de essen. Hier zie je de oude essen in het glooiende landschap van de Hondsrug. De top van de Hondsrug bij Gasselte varieert tussen 19 en 20 meter boven NAP. 

Overstaproute Na de rotonde kan je hier overstappen op de  wandelroute Hamerlanden  (6 km) – punt 4 in de route.

13. Oude spoorlijn

Op deze plek liep vroeger de spoorlijn van Assen naar Stadskanaal. Het was één van de spoorlijntjes die de  Noord Ooster Locaal Spoorweg-Maatschappij  een eeuw geleden in Drenthe exploiteerde. In 1903 begon de NOLS met de aanleg van de spoorlijn die vlak voor de Hunze samenkwam met de spoorlijn Emmen-Stadskanaal. Twee jaar later was de lijn Assen-Stadskanaal een feit. Voortaan was je in 55 minuten met de trein van Assen in Stadskanaal. 

Station Gasselte - Bron: Drents Archief

Op de plaats waar vroeger de halte Gasselte van de NOLS stond, staat nu een houten gebouwtje dat je als picknickbank kunt gebruiken. Het oude stationnetje werd in 1969 afgebroken.

Een dorp van eekschillers

Het dorp Kostvlies is halverwege de negentiende eeuw ontstaan als randveenontginning tussen de Hondsrug en het Hunzedal. De eerste bewoners waren eekschillers uit de omgeving van Elburg. Elk voorjaar kwamen Gelderse eekschillers om er eikenboompjes te kappen. Daarvoor betaalden ze de boeren die eigenaar van deze hakhoutbosjes waren.

Eekschillen - bron: Drents Archief

De eekschillers hadden alleen belangstelling voor de eikenbast waarvan looistof gemaakt werd voor de leerlooierijen. Het hout dat overbleef, verkochten ze meestal meteen weer als brandhout. In de twintigste eeuw schakelde de leerindustrie over op chemische looistoffen.

Eekschillers - Bron: Drents Archief

Rond 1850 namen de eekschillersfamilies Van ‘t Hof en Dokter afscheid van hun trekkende bestaan. Ze vestigden zich op een plek die van oudsher Kostvlies genoemd werd, om een eigen boerenbedrijfje te beginnen. De naam Kostvlies herinnert aan het feit dat het land hier slechts met de grootste mogelijke moeite kon worden ontgonnen, zoiets als ‘kostte vlees’… De eekschillers kwamen uit een strengchristelijke streek op de Veluwe en ze bouwden in Kostvlies een eigen kerkje. Hun ‘lokaoltie’ is allang verdwenen net als het eigen schooltje dat het dorp tussen 1930 en 1975 bezat.

14. Het Hunzedal 

Eeuwen geleden was het Hunzedal onderdeel van een uitgestrekt en ontoegankelijk veengebied. Pas in de Middeleeuwen begon de mens de toegankelijke delen te benutten als hooiland. Halverwege de 18e eeuw kwam de grootschalige vervening op gang. In de 20e eeuw werd het dal omgevormd tot een optimaal ingericht agrarisch landschap met een rechtgetrokken beek.

Meanderende Hunze - foto: Topfoto

In 1995 presenteerden Het Drentse Landschap, Het Groninger Landschap en het Wereld Natuur Fonds een gezamenlijke natuurontwikkelingsvisie voor het stroomgebied van de Hunze. Dit heeft geleid tot uitvoering van natuurontwikkelingsprojecten op diverse plekken langs de Hunze. Stapsgewijs ontwikkelt de Hunze zich hierbij weer tot een vrij kronkelende beek ingebed in een natuurrijk, voor mens plant en dier aantrekkelijk landschap.

Maak kennis met het Hunzedal bij Gieterveen

Vrijwilligers inventariseren flora in De Mandelanden

15. De Hondsrug

Hier ervaar je goed dat je de Hondsdrug oploopt. Zo’n 150 duizend jaar geleden is  de Hondsrug  in de Saale-ijstijd ontstaan. Een rivier van ijs drukte de bodem op tot een rij kaarsrechte ruggen waarvan de Hondsrug de hoogste was. Later werden de grootste rimpels in het landschap enigszins gladgestreken. De Hondsrug loopt van Groningen tot voorbij Emmen en heeft een lengte van 70 kilometer. De gemiddelde hoogte is 20 meter boven NAP, met toppen tot wel 25 meter. Het lijkt niet veel, maar in ons platte landje zijn er weinig plekken met zulke fraai glooiingen. 

Drouwenerzand - Foto: Karla Leeftink

 Het Hondsruggebied  is uniek. De Neanderthaler was de eerste mens die hier zijn schatten naliet. Duizenden jaren lang gaven mensen daarna vorm aan een landschap dat van alle tijden is. Het gebied is zo bijzonder dat het in 2015 de UNESCO status heeft gekregen en daarmee op de lijst is gekomen van het Wereld Erfgoed. 

GPS-wandelkaart

  • Open de kaart met de vierkante knop rechtsboven.
  • Je locatie wordt automatisch getoond als een blauwe stip.
  • Afhankelijk van je type smartphone kan het zijn dat je hier eerst toestemming voor moet geven.

Logeren in de natuur

Het Drentse Landschap heeft prachtige vakantieaccommodaties beschikbaar voor liefhebbers van rust en ruimte. Een paar dagen er even helemaal tussenuit! Je verblijft midden in de natuur in een huis dat van alle gemakken voorzien is… Je kunt de accommodaties van Het Drentse Landschap rechtstreeks boeken via  www.buitenlevenvakanties.nl .

Vakantiewoning Landweer bij Roderesch - Foto: Het Drentse Landschap

Het Drentse Landschap  www.drentslandschap.nl  (0592) 31 35 52 (tijdens kantooruren)  info@drentslandschap.nl  Volg ons op:  Facebook  /  twitter  /  linkedin  /  instagram  /  youtube 

Colofon

route en teksten  

Bertus Boivin

coördinatie

Hanna Schipper

topografie

Open Street Map

Vakantiewoning Landweer bij Roderesch - Foto: Het Drentse Landschap

Drents heideschaap - foto: John Dekker

Jeneverbes - foto: Wies Vink

Nachtzwaluw - foto: Henk van der Meulen

Heikikker - foto: Edo van Uchelen

Leden van de Nederlandsche Arbeidsdienst - Bron: Drents Archief

Zwarte toorts - foto: Wies Vink

Grotenend - Bron: Drents Archief

Monument Fenand Beque - Bron: stichting online verleden

Standbeeld van Wemeltje Kruit

Het witte kerkje - bron: Historische Vereniging Gasselte

Station Gasselte - Bron: Drents Archief

Eekschillers - Bron: Drents Archief

Meanderende Hunze - foto: Topfoto

Drouwenerzand - Foto: Karla Leeftink